Kijken door de bril van een ander: gevangenisonderwijs Leren achter tralies
Maandagmiddag 13.00 uur. In een ruimte in de Penitentiaire Inrichting Heerhugowaard staan tien stoelen in een grote cirkel en de koffie staat klaar. De studenten van de Universiteit Leiden zijn door de beveiliging heen en komen wat zenuwachtig en lichtelijk gespannen binnen. Langzaam druppelen de gedetineerde studenten binnen, ook zenuwachtig en lichtelijk gespannen, en nadat iedereen zich aan elkaar heeft voorgesteld, wordt er een plek in de cirkel opgezocht. Leidse studenten en gedetineerde studenten zitten om en om in de kring, zodat je opeens tussen twee mensen zit die in eerste instantie wellicht ver van je af lijken te staan. Ik neem een diepe zucht en ‘open’ de eerste bijeenkomst van het bijzondere uitwisselingsonderwijs dat ik verzorg in de gevangenis.
Ik ben Jennifer Doekhie en werkzaam als Universitair Docent aan de Universiteit Leiden, waar ik ook ben gepromoveerd. Mijn eigen studie Criminologie (propedeuse Rechten) heb ik gevolgd aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en deels aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen (destijds UNA) op Curaçao en de Universiteit van Johannesburg (Zuid-Afrika). Voor mijn promotie onderzoek interviewde ik een groep langer gestrafte mannen in detentie vlak voor vrijlating en ik heb ze daarna als het ware ‘gevolgd’ op hun weg naar buiten door ze nog twee keer te interviewen binnen een jaar na vrijlating. Dat leverde vaak bijzondere gesprekken op over re-integratie, keuzes in het leven, criminaliteit, betekenisgeving, en identiteit. Als UD verzorg ik verschillende vakken in onze Master opleidingen, begeleid ik studenten bij het schrijven van scripties, en doe ik nog steeds onderzoek op het gebied van detentie, re-integratie en reclassering (bijvoorbeeld het lopende onderzoek ‘Van Bajes naar Buiten’ https://www.universiteitleiden.nl/onderzoek/onderzoeksprojecten/rechtsgeleerdheid/van-bajes-naar-buiten)
Ik werk inmiddels al 10 jaar bij de Universiteit Leiden en ik ben me als docent en onderzoeker steeds bewuster geworden van de hoogopgeleide ‘bubbel’ waar academische studenten zich veelal in begeven en dat ze weinig in aanraking komen met sociaal kwetsbare en lager opgeleide mensen, terwijl die groep juist relatief vaak in de criminaliteit terecht komt. Ook in de studie leren Studenten Strafrecht en Criminologie vrijwel alleen over rechten van personen en systemen, maar de menselijke kant van verdachten en daders is ernstig onderbelicht. Wij denken dat studenten veel meer in contact moeten komen met personen in het strafrechtsysteem waar ze later wellicht mee gaan werken, waar ze beleid over gaan schrijven, waar ze straffen over gaan uitspreken. Om verschillende perspectieven te zien, om te begrijpen hoe bepaalde keuzes worden gemaakt en vanuit welke context, en om hun eigen referentiekaders zodoende te verbreden. We willen dat studenten eens kijken door ‘de bril van de boef’.
Zodoende hebben mijn collega Joni Reef en ik een vak ontwikkeld, gebaseerd op het Amerikaanse Inside Out Prison exchange program, waarbij universitaire studenten (Outside) en gedetineerde studenten (Inside) gezamenlijk onderwijs volgen binnen de muren van de gevangenis. Gedurende een aantal weken gaan zij met elkaar in gesprek over strafrechtelijke en criminologische onderwerpen zoals motieven voor criminaliteit, het doel van een gevangenis, en straf en resocialisatie. De Leidse studenten brengen alle kennis ‘uit de boeken’ in en de gedetineerde studenten vertrekken veelal vanuit kennis ‘van het leven’. Dit levert boeiende opdrachten en gesprekken op waarbij studenten niet zelden steeds ‘switchen’ van perspectief. Toetsing gebeurt door middel van reflectieverslagen en er wordt niet gesproken over het delict of de rechtszaak van een gedetineerde student. Daarnaast werken studenten in gemengde vorm aan een groepsproject dat ze presenteren tijdens de allerlaatste bijeenkomst: de eindceremonie. Dit is een bijzonder moment, omdat elke student één gast mag uitnodigen en iedereen krijgt een certificaat uitgereikt. Partners, moeders, broers, vrienden; van iedereen zit er iemand speciaals in de zaal.
Inmiddels hebben we een grote onderwijsbeurs ontvangen om dit ervaringsonderwijs breder in de gehele opleiding te implementeren en op deze manier sterkere juristen en criminologen af te leveren die ‘perspectiefrijk’ kunnen kijken en zo hopelijk genuanceerder, rechtvaardiger en inclusiever zullen functioneren.
Zie voor meer informatie en een korte impressie van het onderwijs: